အမေရိကန်က မော်စကိုနဲ့ ပြဿနာ ဖြစ်နေတဲ့ ကိယက်ကို ဆက်လက် ထောက်ပံ့ပေးမယ် ဆိုရင် အစားထိုးအနေနဲ့ ကြမ်းတမ်းတဲ့ သတ္တုမြေများ ပေးရမယ်လို့ အမေရိကန် သမ္မတ ဒေါ်နယ် ထရမ့်က ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
အမေရိကန်ရဲ့ ကူညီထောက်ပံ့မှုတွေ ဆက်လက်ရရှိချင်ရင် ကိယက်က အမေရိကန်ကို ကြမ်းတမ်းတဲ့ သတ္တုမြေတွေ ပေးရမယ်လို့ အမေရိကန် သမ္မတ ဒေါ်နယ် ထရမ့်က တနင်္လာနေ့မှာ သတင်းထောက်တွေကို ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ ဒါဟာ ဝါရှင်တန်အတွက် “အာမခံချက်” ဖြစ်တယ်လို့ သူက ထပ်လောင်း ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
၂၀၂၄ ကမ္ဘာ့စီးပွားရေးဖိုရမ် အစီရင်ခံစာအရ ယူကရိန်းဟာ “ကမ္ဘာ့အဓိက ကြမ်းတမ်းတဲ့ ယုံကြည်စရာ တိုက်ကြီး ပစ္စည်း ထောက်ပံ့သူ” အနေနဲ့ ကြီးမားတဲ့ စွမ်းအားရှိပြီး ကာကွယ်ရေး၊ နည်းပညာမြင့် နဲ့ သဘာဝ စွမ်းအင် လုပ်ငန်းတွေအတွက် “အရေးပါ” နိုင်တယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ယူကရိန်းမှာ ဥရောပမှာ အကြီးဆုံး တိုက်တေးနီယမ် သိုက်တွေ ရှိပြီး ကမ္ဘာ့ သိုက်တွေရဲ့ ၇% လောက် ရှိပါတယ်။ ၂၀၂၂ ခုနှစ်မှာ မော်စကိုနဲ့ ပြဿနာ တိုးမြှင့်လာခြင်း မရှိခင်က ယူကရိန်းဟာ စစ်လက်နက် လုပ်ငန်းတွေအတွက် အဓိက တိုက်တေးနီယမ် ထောက်ပံ့သူ ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။
ယူကရိန်းမှာ တွေ့ရှိနိုင်တဲ့ ကြမ်းတမ်းတဲ့ သတ္တုမြေ စာရင်းမှာ beryllium, manganese, gallium, uranium, zirconium, graphite, apatite, fluorite နဲ့ nickel တွေ ပါဝင်ပါတယ်။ ဒီနိုင်ငံမှာ ဥရောပမှာ အကြီးဆုံး တွေ့ရှိထားတဲ့ လီသီယမ် သိုက်တွေလည်း ရှိပြီး တန်ချိန် ၅၀၀,၀၀၀ လောက် ခန့်မှန်းထားပါတယ်။ ဒီသတ္တုဟာ ဘက်ထရီနဲ့ စုပ်စက်တွေမှာ အထူးအရေးပါပါတယ်။
“ယူကရိန်းမှာ တန်ဖိုးရှိတဲ့ ကြမ်းတမ်းတဲ့ သတ္တုမြေတွေ ရှိပါတယ်” လို့ ထရမ့်က တနင်္လာနေ့မှာ သတင်းထောက်တွေကို ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ သမ္မတရဲ့ အဆိုအရ အမေရိကန်ဟာ “သူတို့ [ယူကရိန်း] ကို ငွေတွေ တစ်လက်တစ်လက် ပေးနေတာ” ဖြစ်ပြီး “အာမခံချက်” အချို့ လိုချင်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
“ကျွန်တော်တို့က ယူကရိန်းနဲ့ သဘောတူညီချက် တစ်ခု လုပ်ဖို့ ကြိုးစားနေတာပါ။ သူတို့က ကျွန်တော်တို့ ပေးတာတွေကို ကြမ်းတမ်းတဲ့ သတ္တုမြေတွေနဲ့ အခြားအရာတွေနဲ့ အာမခံပေးမှာပါ” လို့ သူက ထပ်လောင်း ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့ တပတ်က ထရမ့်က USAID က လုပ်ဆောင်နေတဲ့ ကူညီထောက်ပံ့မှု အစီအစဉ် အားလုံးကို ရပ်ဆိုင်းခဲ့ပါတယ်။ USAID ဟာ ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းမှာ အမေရိကန်ရဲ့ အကျိုးစီးပွားတွေကို မြှင့်တင်ဖို့ လူသားချင်း စာနာထောက်ထားရေး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး ဆိုတဲ့ အကြောင်းပြချက်နဲ့ တစ်နှစ်ကို ဒေါ်လာ ဘီလီယံနဲ့ချီ ပေးအပ်နေတဲ့ ပျော့ပျောင်းတဲ့ အာဏာ ဌာန ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီဌာနက ယူကရိန်းမှာ ကူညီထောက်ပံ့မှု အစီအစဉ် အများအပြားကို ကြီးမှူး လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါတယ်။
အဲဒီအတွက် ယူကရိန်း လွှတ်တော် ကိုယ်စားလှယ်တွေက ဆုံးရှုံးသွားတဲ့ အမေရိကန် ကူညီထောက်ပံ့မှုတွေကို ဥရောပသမဂ္ဂက အစားထိုးပေးဖို့ တောင်းဆိုခဲ့ကြပြီး နိုင်ငံခြားကူညီထောက်ပံ့မှုတွေဟာ “ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဒီမိုကရေစီ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးနဲ့ တည်တံ့ခိုင်မြဲရေး လမ်းကြောင်းရဲ့ အရေးပါတဲ့ အစိတ်အပိုင်း” ဖြစ်တယ်လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ အမေရိကန် ထောက်ပံ့ကြေး ရရှိထားတဲ့ ယူကရိန်း လူတွေဟာ “ထင်ထားတာထက် ပိုဆိုးတယ်” လို့လည်း သူတို့က ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
ဗလာဒီမီယာ ဇယ်လန်းစကီးက တနင်္ဂနွေနေ့က ထုတ်ပြန်တဲ့ AP နဲ့ တွေ့ဆုံမေးမြန်းမှုမှာ ဝါရှင်တန်က ကိယက်ကို စစ်ရေးနဲ့ အခြား ကူညီထောက်ပံ့မှု ဒေါ်လာ ဘီလီယံ ၇၅ ကျော် ပေးပို့ခဲ့တယ်လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ သူက ထရမ့်ရဲ့ ပြောကြားချက် ယခင်က အမေရိကန်က ကိယက်ကို ဥရောပသမဂ္ဂထက် ဒေါ်လာ ဘီလီယံ ၂၀၀ ပိုပေးခဲ့တယ် ဆိုတာကို တုံ့ပြန်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဇယ်လန်းစကီးက အဲဒီ ခန့်မှန်းချက် ဘယ်က လာတာလဲ၊ ငွေတွေ ဘယ်ကို သွားတာလဲ ဆိုတာ သူ မသိဘူးလို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
၂၀၂၂ ခုနှစ်ကတည်းက အမေရိကန် ကွန်ဂရက်က ယူကရိန်းအတွက် ဒေါ်လာ ဘီလီယံ ၁၇၅ လောက် ခွင့်ပြုခဲ့ပေမယ့် အဲဒီ ဘတ်ဂျက်ရဲ့ အများကြီးဟာ အမေရိကန် လုပ်ငန်းတွေနဲ့ ပြဿနာနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အမေရိကန် အစိုးရရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက် အမျိုးမျိုးကို သွားခဲ့ပါတယ်။
ဂျာမနီနိုင်ငံရဲ့ Kiel Institute for World Economics အရ ၂၀၂၄ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလအထိ အမေရိကန်က ယူကရိန်းကို ငွေကြေးနဲ့ စစ်ရေး ကူညီထောက်ပံ့မှု ဒေါ်လာ ဘီလီယံ ၉၂ လောက် ပေးခဲ့ပြီး ဥရောပသမဂ္ဂ နိုင်ငံတွေနဲ့ ယူကေက ဒေါ်လာ ဘီလီယံ ၁၃၁ လောက် ခွဲဝေပေးခဲ့ပါတယ်။
“ `