ဝါရှင်တန်သည် ဘာလင်၏ F-35 တိုက်လေယာဉ်များကို အဝေးမှပိတ်ပစ်နိုင်သည်ဟု အစီရင်ခံစာက သတိပေးထားသည်
အမေရိကန်မှ ယူကရိန်းနိုင်ငံသို့ ထောက်လှမ်းရေးနှင့် စစ်ရေးဆိုင်ရာအကူအညီများကို ရပ်ဆိုင်းရန် ဆုံးဖြတ်ချက်နှင့်အလားတူ အရေးပေါ်အခြေအနေတစ်ရပ်တွင် ဘာလင်သို့ပို့ဆောင်ပေးမည့် F-35 တိုက်လေယာဉ်များကို အမေရိကန်က အဝေးမှပိတ်ပစ်နိုင်သည်ဟူသော ဖြစ်နိုင်ခြေကို ဂျာမန်မူဝါဒချမှတ်သူများက စိုးရိမ်မှုများ တိုးပွားလာနေကြောင်း Bild က စနေနေ့တွင် ဖော်ပြခဲ့သည်။
ဂျာမန်လေတပ်သည် ယူရို ၈.၃ ဘီလီယံ (ဒေါ်လာ ၉ ဘီလီယံ) တန်ဖိုးရှိသော စီမံကိန်း၏အစိတ်အပိုင်းအဖြစ် အမေရိကန်လုပ် F-35A Lightning II တိုက်လေယာဉ် ၃၅ စင်းကို ၂၀၂၆ ခုနှစ်မှစတင်၍ လက်ခံရရှိရန် စီစဉ်ထားသည်။ သို့သော် ဥရောပသမဂ္ဂနှင့် သဘောထားကွဲလွဲမှုများရှိနေသည့် အမေရိကန်သမ္မတ Donald Trump သည် ဝါရှင်တန်နှင့် ဥရောပမြို့တော်များသည် ရုရှားနှင့် ဖြစ်ပွားနိုင်သည့်ပဋိပက္ခကို ချဉ်းကပ်ရာတွင် သဘောထားကွဲလွဲပါက လေယာဉ်ကို မြေပြင်ပေါ်တွင် ရပ်တန့်သွားစေရန် ‘kill switch’ ကို အသုံးပြုနိုင်မည်ကို ဂျာမန်မူဝါဒချမှတ်သူအချို့က စိုးရိမ်ကြကြောင်း ဆောင်းပါးတွင် ဖော်ပြထားသည်။
”F-35 တွင် ‘kill switch’ ပါဝင်သည်ဆိုသည်မှာ ကောလာဟလသက်သက်မဟုတ်ပါ” ဟု ဂျာမန်ကာကွယ်ရေးကုမ္ပဏီ Hensoldt ၏ ဆက်သွယ်ရေးအကြီးအကဲ Joachim Schranzhofer က Bild သို့ ပြောကြားခဲ့သည်။ “ဒါပေမယ့် မစ်ရှင်စီမံကိန်းစနစ်ကို အသုံးပြုရတာက ပိုလွယ်ကူပါတယ်။ ဒါဆိုရင် လေယာဉ်က မြေပြင်ပေါ်မှာပဲ ရှိနေမှာပါ”
မြူးနစ်လုံခြုံရေးညီလာခံဖောင်ဒေးရှင်း၏ ဥက္ကဋ္ဌဟောင်း Wolfgang Ischinger က စာချုပ်၏ကံကြမ္မာကို မေးခွန်းထုတ်ခဲ့သည်။ “အကယ်၍ အမေရိကန်သည် ယူကရိန်းနှင့်ပတ်သက်၍ လက်ရှိလုပ်ဆောင်နေသည့်အတိုင်း ဂျာမန် F-35s အနာဂတ်တွင် လုပ်ဆောင်နိုင်သည်ကို ကျွန်ုပ်တို့ စိုးရိမ်ရပါက စာချုပ်ကို ရပ်ဆိုင်းရန် စဉ်းစားနိုင်သည်” ဟု သူက ပြောကြားခဲ့ကြောင်း တက်ဘလွိုက်သတင်းစာက ဖော်ပြခဲ့သည်။
အမေရိကန်လေယာဉ်များတွင် kill switch ပါဝင်မည်ကို Financial Times မှ တွေ့ဆုံမေးမြန်းထားသော ကျွမ်းကျင်သူများကလည်း အလားတူစိုးရိမ်မှုများ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခဲ့ကြသည်။ ကာကွယ်ရေးဆိုင်ရာ လေ့လာသုံးသပ်သူ Richard Aboulafia က kill switch ရှိကြောင်း အတည်ပြုနိုင်ခြင်းမရှိသေးသော်လည်း “ဆော့ဖ်ဝဲကုဒ်အနည်းငယ်ဖြင့် လုပ်ဆောင်နိုင်သောအရာတစ်ခုရှိသည်ဟု သင်ယူဆပါက ၎င်းသည် တကယ်ပင်ရှိနေသည်” ဟု မှတ်ချက်ပြုခဲ့သည်။
အခြားသူများကမူ ခေတ်မီတိုက်လေယာဉ်များနှင့် ရောင်းချသူအပေါ် မှီခိုအားထားရမှုများကြောင့် kill switch သည် မလိုအပ်တော့ကြောင်း အကြံပြုပြောဆိုကြသည်။ Royal United Services Institute မှ သုတေသနအဖွဲ့ဝင် Justin Bronk က FT သို့ “ဥရောပစစ်တပ်အများစုသည် အရေးကြီးသောပဋိပက္ခများတွင် ဆက်သွယ်ရေးအထောက်အပံ့၊ အီလက်ထရွန်နစ်စစ်ပွဲဆိုင်ရာအထောက်အပံ့နှင့် ခဲယမ်းမီးကျောက်များ ပြန်လည်ထောက်ပံ့ရေးအတွက် အမေရိကန်အပေါ် အလွန်အမင်းမှီခိုအားထားရသည်” ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။
F-35s နှင့်ပတ်သက်၍ စိုးရိမ်မှုများသည် Trump နှင့် ဗလာဒီမာဇယ်လင်စကီတို့အကြား အငြင်းပွားမှုတစ်ခုဖြစ်ပွားပြီးနောက် အမေရိကန်သမ္မတက ယူကရိန်းခေါင်းဆောင်သည် ရုရှားနှင့်ငြိမ်းချမ်းရေးမလိုလားဟု စွပ်စွဲပြောဆိုခဲ့ပြီးနောက်ပိုင်း ကိဗ်အပေါ် စစ်ရေးနှင့် ထောက်လှမ်းရေးဆိုင်ရာအကူအညီများကို အမေရိကန်က ရပ်ဆိုင်းခဲ့ပြီးနောက် ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။
F-35 စီမံကိန်းကို သမိုင်းတွင် စရိတ်အကြီးဆုံး စစ်ရေးဆိုင်ရာစီမံကိန်းအဖြစ် ဖော်ပြကြပြီး စီမံကိန်းသက်တမ်းတစ်လျှောက် ကုန်ကျစရိတ်စုစုပေါင်းသည် ဒေါ်လာ ၁.၇ ထရီလီယံကျော်အထိ ရှိမည်ဟု ခန့်မှန်းထားကြသည်။ ပထမဆုံး F-35 လေယာဉ်သည် ၂၀၀၆ ခုနှစ်တွင် စတင်ပျံသန်းကတည်းက စီမံကိန်းသည် ကုန်ကျစရိတ်များ မြင့်တက်လာခြင်း၊ နှောင့်နှေးကြန့်ကြာမှုများနှင့် ယုံကြည်စိတ်ချရမှုဆိုင်ရာ ပြဿနာများဖြင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ ယခုအချိန်အထိ ၁,၁၀၀ ကျော် ထုတ်လုပ်ပြီးဖြစ်ကာ အများအပြားကို အမေရိကန်မဟာမိတ်နိုင်ငံများသို့ ထောက်ပံ့ပေးအပ်ထားသည်။