ပါလက်စတိုင်း ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာနက ထုတ်ပြန်ထားတဲ့ သေဆုံးသူ အရေအတွက်ဟာ မှန်ကန်တဲ့ ပမာဏထက် နည်းနေတယ်လို့ သုတေသန အသစ်တစ်ခုက ဖော်ပြပါတယ်
အစ္စရေး-ဟားမတ်စ် ပဋိပက္ခကြောင့် သေဆုံးသူ တရားဝင် ပါလက်စတိုင်း ပမာဏဟာ တကယ်ရှိတဲ့ ပမာဏထက် သိသိသာသာ နည်းနေနိုင်တယ်လို့ သုတေသန အစီရင်ခံစာ အသစ်တစ်ခုက တွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။ ဒီစာတမ်းကို ကြာသပတေးနေ့မှာ The Lancet ဆေးပညာ ဂျာနယ်မှာ ထုတ်ပြန်ခဲ့ပြီး ၊ တစ်ပြိုင်နက်တည်းမှာပဲ ဂါဇာ ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာနက လတိုင်း ၁၅ လကြာ ပဋိပက္ခကြောင့် သေဆုံးသူ ၄၆,၀၀၀ ကျော် သွားပြီလို့ ကြေညာခဲ့ပါတယ်။
အစီရင်ခံစာအရ စစ်ပွဲ ပထမ ကိုးလအတွင်း ဂါဇာမှာ တရားဝင် ပါလက်စတိုင်း သေဆုံးသူ စာရင်းဟာ သေဆုံးသူ စုစုပေါင်း ပမာဏရဲ့ ၄၀% လောက် နည်းနေပါတယ်။
သုတေသီတွေက ဒီကွာခြားမှုကို ပိတ်ဆို့ခံထားရတဲ့ ဒေသမှာ ကျန်းမာရေး အခြေခံအဆောက်အအုံ ပျက်စီးခြင်းနဲ့ ပဋိပက္ခအတွင်း မှတ်တမ်း တိကျစွာ သိမ်းဆည်းရာမှာ အခက်အခဲရှိခြင်းတို့ကို တရားခံအဖြစ် သတ်မှတ်ထားပါတယ်။
London School of Hygiene and Tropical Medicine နဲ့ Yale University တို့ ပူးပေါင်း လုပ်ဆောင်တဲ့ ဒီသုတေသန လုပ်ငန်းမှာ သေဆုံးသူ ပမာဏကို ခန့်မှန်းဖို့ capture-recapture analysis လို့ သိကြတဲ့ စာရင်းအင်း နည်းစနစ်ကို အသုံးပြုခဲ့ပါတယ်။ ဒီနည်းလမ်းက သတင်းမပေးပို့တဲ့ သေဆုံးမှုတွေကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားဖို့ လွတ်လပ်တဲ့ ဒေတာ အရင်းအမြစ် အများအား နှိုင်းယှဉ်ပါတယ်။
သုတေသီတွေက ၂၀၂၃ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလကနေ ၂၀၂၄ ခုနှစ် ဇွန်လအထိ ဒဏ်ရာရ သေဆုံးမှု ၆၄,၂၆၀ ခန့် ရှိခဲ့တယ်လို့ ခန့်မှန်းပြီး အဲဒါဟာ ဒီကာလအတွင်း ပါလက်စတိုင်း ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာနရဲ့ တရားဝင် သေဆုံးသူ စာရင်းထက် ၄၁% လောက် များပါတယ်။
“ဒဏ်ရာရ သေဆုံးမှုကနေ တစ်နှစ်လျှင် လူ ၁၀၀၀ လျှင် ၃၉.၃ ယောက်နှုန်း ခန့်မှန်းခြေ သေဆုံးမှုဟာ အလွန်မြင့်မားပြီး ဂါဇာ ပಟ್တီရဲ့ ယခင် ပဋိပက္ခတွေမှာ တွေ့ရတဲ့ နှုန်းထက် ကျော်လွန်နေပါတယ်” လို့ အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။
သေဆုံးသူ ၅၉% ကျော်ဟာ အမျိုးသမီး၊ ကလေးငယ်နဲ့ သက်ကြီးရွယ်အိုတွေ ဖြစ်ကြတယ်လို့ စာရွက်စာတမ်းမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။
အစ္စရေး တာဝန်ရှိသူတွေက နိုင်ငံရဲ့ စစ်တပ်ဟာ သာမန် ပြည်သူတွေ သေဆုံးမှုကို ရှောင်ရှားဖို့ အစွမ်းကုန် ကြိုးစားနေတယ်လို့ ပြောဆိုထားပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အစီရင်ခံစာ ရေးသားသူတွေက ဒီအချက်တွေကို သံသယဖြစ်စရာ ဖြစ်စေပါတယ်။
“ဒဏ်ရာရ သေဆုံးမှုရဲ့ ပမာဏနဲ့ အသက်အရွယ်-လိင် ပုံစံတွေက အစ္စရေး က သာမန် ပြည်သူတွေ သေဆုံးမှုကို လျှော့ချဖို့ လုပ်ဆောင်နေတယ်လို့ ပြောဆိုထားတာနဲ့ မသက်ဆိုင်ဘဲ ဂါဇာမှာ စစ်ဆင်ရေး လုပ်ဆောင်ပုံအပေါ် စိုးရိမ်စရာ ကြီးမားတဲ့ ပြဿနာတွေကို ဖြစ်ပေါ်စေပါတယ်” လို့ စာရွက်စာတမ်းမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။
ပဋိပက္ခတစ်လျှောက်လုံး သေဆုံးသူ စာရင်းတွေရဲ့ ယုံကြည်စရာ ကောင်းမှုဟာ ကျယ်ပြန့်တဲ့ ပြဿနာတစ်ခု ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီဇင်ဘာလမှာ လန်ဒန် အခြေစိုက် လုံခြုံရေး တွေးခေါ်ရေး ဌာန Henry Jackson Society ရဲ့ အစီရင်ခံစာက ဟားမတ်စ်က နိုင်ငံတကာရဲ့ ကရုဏာ သက်သော ကို ဆွဲဆောင်ဖို့ သေဆုံးသူ ပမာဏကို ကြီးမားစွာ ခန့်မှန်းထားတယ်လို့ စွပ်စွဲခဲ့ပါတယ်။
ဒီပဋိပက္ခဟာ ၂၀၂၃ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၇ ရက်နေ့မှာ စတင်ခဲ့ပြီး တိုက်ခိုက်ရေး အဖွဲ့ ဟားမတ်စ်က အစ္စရေးကို ကြီးမားတဲ့ တိုက်ခိုက်မှု တစ်ခု စတင်ခဲ့တာကြောင့် သေဆုံးသူ ၁၂၀၀ ကျော် ရှိခဲ့ပါတယ်။ တုံ့ပြန်တဲ့ အနေနဲ့ အစ္စရေးက ဂါဇာမှာ လေကြောင်းနဲ့ မြေပြင် တိုက်ခိုက်မှု ကြီးမားစွာ လုပ်ဆောင်ခဲ့ပြီး ဟားမတ်စ် ပျောက်ကွယ်သွားတဲ့အထိ ရပ်မည် မဟုတ်ဘူးလို့ ကြေညာခဲ့ပါတယ်။
ကုလသမဂ္ဂက ဂါဇာမှာ သာမန် ပြည်သူတွေ သေဆုံးမှု အများအပြားကို မှတ်တမ်းတင်ထားပြီး အစ္စရေးရဲ့ စစ်ရေး နည်းဗျူဟာတွေကို ဝေဖန်ခဲ့ပြီး တချို့ လုပ်ရပ်တွေဟာ နိုင်ငံတကာ ဥပဒေ ချိုးဖောက်မှု တွေ ဖြစ်နိုင်ပြီး စစ်ရာဇဝတ်မှုနဲ့ လူသားမျိုးနွယ် ဆန့်ကျင် ကျူးလွန်မှုတွေ ပါဝင်နိုင်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
“ `