အများစုက နိုင်ငံခြားအာဏာပိုင်တစ်ခုကြောင့်ဖြစ်တယ်လို့ ယူဆဖို့ ဖြစ်နိုင်ချေနည်းပါးတယ်လို့ ယူဆကြပေမယ့် ကွဲလွဲသော အမြင်ရှိသူများလည်း ရှိနေဆဲပါ။
အမေရိကန် ထောက်လှမ်းရေးအဖွဲ့သည် ဟာဗားနားရောဂါကြောင့် နိုင်ငံခြားတွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်နေသော အမေရိကန် သံတမန်များစွာ ထိခိုက်ခဲ့ရသည့် နက်နဲသော ကျန်းမာရေးပြဿနာ၏ အကြောင်းရင်းကို သဘောထားကွဲလွဲနေကြောင်း သောကြာနေ့က ထုတ်ပြန်သော အစိုးရအစီရင်ခံစာအသစ်အရ သိရသည်။ အေဂျင်စီအများစုက ယင်းအခြေအနေသည် နိုင်ငံခြားအာဏာပိုင်တစ်ခု၏ ကျွမ်းကျင်သော တိုက်ခိုက်မှုကြောင့်ဖြစ်တယ်ဆိုတာ “အလွန်ဖြစ်နိုင်ချေနည်းပါး” သည်ဟု ယုံကြည်ကြသော်လည်း အချို့အရာရှိများက ပြိုင်ဘက်တစ်ခုက ထိုရောဂါကို ဖြစ်ပွားစေသော ကိရိယာတစ်ခုကို တီထွင်ခဲ့နိုင်သည်ဟု ယူဆကြသည်။
ထိုရောဂါ၏ ရောဂါလက္ခဏာများတွင် ခေါင်းကိုက်ခြင်း၊ ခေါင်းမူးခြင်း၊ ကြွက်သားနာကျင်ခြင်း၊ နားပင်းခြင်း၊ အမြင်အာရုံချို့ယွင်းခြင်း၊ အမှတ်ရနိုင်မှုပြဿနာများနှင့် စိတ်အာရုံစူးစိုက်နိုင်မှုခက်ခဲခြင်းတို့ ပါဝင်သည်။ ယင်းအခြေအနေကို ၂၀၁၆ ခုနှစ်တွင် ကျူးဘားနိုင်ငံ ဟာဗားနားရှိ အမေရိကန်သံရုံးဝန်ထမ်းများတွင် ပထမဆုံးအကြိမ် တွေ့ရှိခဲ့သည်။
ထို့နောက် တရုတ်၊ ရုရှား၊ တောင်အမေရိက၊ သြစတြေးလျနှင့် အခြားနိုင်ငံများတွင် ထိုကဲ့သို့သော ရောဂါလက္ခဏာများအကြောင်း သတင်းများ ထွက်ပေါ်လာခဲ့ပြီး ကမ္ဘာတစ်ဝန်းတွင် စုစုပေါင်း ၁၅၀၀ ကျော် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။
အမေရိကန်အစိုးရသည် နှစ်ပေါင်းများစွာ ယင်းကိစ္စကို စုံစမ်းစစ်ဆေးလျက်ရှိသော်လည်း ယခုအချိန်ထိ ယင်းအခြေအနေ၏ အကြောင်းရင်းကို တိတိကျကျ ဖော်ထုတ်နိုင်ခြင်းမရှိပါ။ သိပ္ပံအသိုင်းအဝိုင်းက အလားအလာအရှိဆုံးဟု ယူဆသော ဗားရှင်းများတွင် ပတ်ဝန်းကျင်အချက်များ၊ ဖိစီးမှုအခြေအနေများ သို့မဟုတ် လမ်းကြောင်းညွှန် စွမ်းအင်လက်နက်များ ပါဝင်သည်။
အမေရိကန်အမျိုးသားထောက်လှမ်းရေး ကောင်စီက စုစည်းထားသော အစီရင်ခံစာအရ အမေရိကန်ထောက်လှမ်းရေးအေဂျင်စီ ငါးခုသည် “နိုင်ငံခြားပြိုင်ဘက်တစ်ခုက အန္တရာယ်ရှိသော ကျန်းမာရေးဖြစ်ရပ်များအဖြစ် ဖော်ပြထားသော ဖြစ်ရပ်များအတွက် တာဝန်ရှိသည်ဟု ‘အလွန်ဖြစ်နိုင်ချေနည်းပါး’ သည်ဟု ဆက်လက် ခန့်မှန်းထားသည်” ဟု ဖော်ပြထားသည်။
သို့သော်လည်း ကျန်ရှိသော အေဂျင်စီနှစ်ခု (အစီရင်ခံစာတွင် မဖော်ပြထားပါ) သည် ယင်းအမြင်မှ ကွဲလွဲသွားကြသည်။ အေဂျင်စီတစ်ခုက နိုင်ငံခြားသရုပ်ဆောင်တစ်ဦးသည် “အမေရိကန် လူ့အင်အားကို ထိခိုက်စေရန် အသစ်တီထွင်ထားသော လက်နက် သို့မဟုတ် ပုံတူကိရိယာကို တကယ်တမ်း အသုံးပြုခဲ့သည်” ဟု “အလားတူဖြစ်နိုင်ချေ” ရှိကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။ တစ်ဖက်တွင်မူ အေဂျင်စီတစ်ခုက ထိုကဲ့သို့သော လက်နက်ကို နိုင်ငံခြားသရုပ်ဆောင်တစ်ဦးဦးက တီထွင်ခဲ့သည်ဟု “အလားတူဖြစ်နိုင်ချေ” ရှိကြောင်း ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း အေဂျင်စီနှစ်ခုစလုံးတွင် ယင်းခန့်မှန်းချက်များအပေါ် ယုံကြည်မှု အနိမ့်ဆုံးဖြစ်သည်။
အစီရင်ခံစာနှင့် ပတ်သက်ပြီး မည်သူမည်ဝါမျှ မသိရသော အမေရိကန်အရာရှိကြီးတစ်ဦးက New York Times သို့ ပြောကြားရာတွင် “အဓိကကတော့ နက်နဲမှုက ဆက်ရှိနေတယ်” ဟု ဆိုကာ အစိုးရသည် “ကျွန်တော်တို့မှာ ဖြေရှင်းချက်အားလုံး မရှိဘူးဆိုတာ” ကို လက်ခံရမည်ဖြစ်ကြောင်း ထပ်လောင်းပြောကြားခဲ့သည်။
ရုရှားသည် ယင်းရောဂါအတွက် တာဝန်ရှိသော နိုင်ငံခြားသရုပ်ဆောင်ဖြစ်နိုင်ကြောင်း သံသယရှိခဲ့သော်လည်း မော်စကိုက ယင်းသတင်းများကို “အခြေအမြစ်မရှိသော သတင်းမီဒီယာ စွပ်စွဲမှုများ” ဟု ခေါ်ဆိုကာ ငြင်းဆိုခဲ့သည်။